Met een warmtepomp je schip verwarmen (en koelen)
Op de wal gaat de ene na de andere cv-ketel naar het oud ijzer om plaats te maken voor een warmtepomp. Je woning duurzaam verwarmen met een warmtepomp: als het in een huis kan, waarom dan niet op een schip? Dat is een logische gedachte en waarschijnlijk is het een kwestie van tijd tot ook onze diesel-cv’s massaal de smeltoven in gaan. Maar wie nú een warmtepomp aan boord wil, is een van de eersten en krijgt dus te maken met wat technische uitdagingen. Want zoals altijd: op een schip is het weer net een tikje ingewikkelder.
Hulde aan de pioniers
Het liefst zouden we hier een voorbeeld geven van een varend, historisch schip met een warmtepomp die naar volle tevredenheid van de bewoners werkt. Zonder haperingen, zonder torenhoge stroomrekening en zonder gedoe met varen. Ben of ken je zo’n scheepsbewoner? Stuur ons dan vooral een bericht, want we zijn benieuwd naar je ervaring. Op dit moment zijn schippers met een warmtepomp nog pioniers, die veel zelf moeten uitzoeken en kinderziektes moeten accepteren. En die bereid zijn om de portemonnee te trekken, want anders dan op de wal is op een schip niets standaard en dat maakt het inbouwen duur. En die mooie ISDE-subsidie, daar kun je met een varend woonschip naar fluiten, dus je zult alles zelf moeten bekostigen.
Water/water-warmtepomp
En toch: de warmtepomp heeft zeker potentie, ook op het water. Misschien wel juist op het water, omdat hier een water/water-warmtepomp mogelijk is. Zo’n systeem heeft een hoger rendement dan de lucht/water-warmtepomp die de standaard is in huizen. Bij gebrek aan een bron moeten landrotten warmte uit de lucht halen, maar wij liggen ín een bron. Het water van een haven of rivier is een ideale energiebuffer, die warmte kan leveren in de winter en koelte in de zomer. Nog een voordeel van een water/water-warmtepomp: je hebt niet zo’n detonerende en zoemende kast aan dek staan. Je pompt buitenwater door een onderdekse warmtewisselaar, of je hebt een externe warmtewisselaar die in het water hangt en verbonden is met je schip.
Hoe werkt een warmtepomp?
Een warmtepomp heeft – net als een koelkast – een verdamper, compressor en condensor. Daarmee haalt hij warmte uit de omgeving. In het systeem zit een vloeistof met een heel laag kookpunt (-20°C). Dit koudemiddel verdampt door de buitenwarmte: de vloeistof wordt gas. Vervolgens perst de compressor dit gas samen, waardoor de temperatuur verder stijgt. De hete damp gaat door een condensor (warmtewisselaar) en geeft daar zijn warmte af aan het cv-water of tapwater.
Als een koelkast met bier
Ingewikkeld? Vergelijk het maar met je koelkast. Die haalt energie (warmte) uit lauwe blikjes bier en geeft deze energie af aan de achterkant van het apparaat. Dat merk je: het bier wordt lekker koud en de achterkant van de koelkast warm. Een warmtepomp doet in feite niets anders, alleen koel je geen blikjes bier maar de omgeving. En gaat het ons niet om het bier, maar om de achterkant: de warmteproductie.
Hoog rendement, maar …
Voor elke kWh aan stroom die een warmtepomp verbruikt, levert hij 4 tot 6 kWh aan warmte. Het rendement is daarmee veel hoger dan bij een cv-ketel. Met één kanttekening: bij lage buitentemperaturen stijgt het stroomverbruik. Ook bij vrieskou werkt hij nog, maar bij -7°C gebruikt een lucht/water-warmtepomp dubbel zoveel elektriciteit als bij +2°C.
Warmtepomp aan boord: onze tips
Een warmtepomp heeft alleen zin als je een woonschip eerst goed isoleert. Anders kan de warmtepomp het mogelijk niet bijbenen. Heb je maar budget voor één van beide, kies dan voor isoleren en spaar door voor de warmtepomp.
Controleer of de walstroomaansluiting zwaar genoeg is. Richtlijn is 3x25A, maar informeer vooral ook bij de leverancier van de warmtepomp wat er nodig is.
Realiseer je dat een warmtepomp veel stroom gaat gebruiken als het heel koud is. Bij een lucht/water-warmtepomp heb je daar sneller last van dan bij een water/water-warmtepomp.
Kijk waar je plek hebt voor de binnenunit. Die heeft een formaat van een grote koelkast en staat idealiter in een geïsoleerde ruimte.
Een buitenunit aan dek is niet fraai, dus een lucht/water-warmtepomp is voor de meeste historische schepen geen optie. Ga ook na wat de welstand of het havenreglement erover zegt. De kast produceert bovendien geluid, dit kan overlast geven voor jezelf of de omgeving.
Een warmtepomp heeft stroom nodig en dat combineert lastig met varen. Je wilt niet alsnog een dieselgenerator laten brullen voor je warmtepomp. Maar dit is geen probleem als je alleen in de zomer vaart. Denk bij een water/water-warmtepomp met externe warmtewisselaar ook aan het los- en aankoppelen, dat moet makkelijk gaan als je wilt varen. Ga ook altijd na of het systeem bestand is tegen schommelen door golfslag of scheefgaan bij het zeilen.
Aan de wal zie je ook hybride warmtepompen die op koude dagen gas bijstoken. Mogelijk komt dit ook voor diesel en HVO op de markt. In België zijn al warmtepompen verkrijgbaar als aanvulling op een diesel-cv (‘ketel op mazout’ zoals ze daar zeggen), maar dan moet je wel ruimte hebben voor twee ketels.
Een warmtepomp verwarmt het water tot maximaal 55°C. Dat gaat goed samen met vloer- of wandverwarming en lage-temperatuur-radiatoren. Met ouderwetse radiatoren heb je mogelijk te weinig oppervlakte dat warmte af kan geven, dan moet je radiatoren vervangen of bijplaatsen.
Een water/water-warmtepomp kan in de zomer het koele buitenwater gebruiken om de warmte van binnen af te voeren. Dit heet passief koelen: er wordt alleen een mini-beetje stroom gebruikt voor het rondpompen van het water. Het is vele malen zuiniger en prettiger dan airconditioning. Een lucht/water-warmtepomp kan ook koelen, maar werkt dan als een airco, met navenant stroomverbruik.
Ieder schip is anders, dus er zijn geen vaste prijzen. Maar als ruwe richtprijs kun je uitgaan van € 20.000 incl. BTW voor aanschaf en inbouw van een water/water-warmtepomp. Mogelijk zijn er nog bijkomende kosten, zoals een werfgang voor het maken van een inlaat. Bij lucht/water heb je die kosten niet en ook aanschaf en inbouw is goedkoper.
Vraag een bedrijf dat ervaring heeft met warmtepompen én met schepen. Schepen zijn geen huizen; als je zuinig bent op je schip en een systeem wilt dat goed werkt, huur dan iemand in met specifieke expertise. Probeer in contact te komen met andere scheepseigenaren met een warmtepomp aan boord en informeer naar hun ervaring.
Last modified: 25 juni 2023